محمد نجاری
اساطیر روم و سلت
ف. ژیران،آ. و. پیر، ج. کورکوران
ترجمه محمد شکری فومشی
انتشارات کاروان
چاپ اول 1384
کتاب «اساطیر روم و سلت» در دو بخش، که پاره نخست آن به اساطیر روم (که شامل: پیشگفتار/ ایزدان ایتالیایی/ ایزدان ملت: ایزدان اصلی/ ایزدان کشاورزی/ ایزدان آب/ ایزدان جهان زیرین/ ایزدان شهر/ قهرمانان ایزدگونه و تمثیل ها/ خدایان خانواده/ سهم یونان در اساطیر روم/ سهم مشرق زمین در اساطیر روم/ تصاویر پاره نخست) و پاره دوم این کتاب به اساطیر سلت (که شامل مباحثی چون: سنت سلتی/ ایزدان اسطوره های سلتی/ ایزد بانوان ایرلندی/ ایزدان بریتانیایی/ سیمای قهرمان سلتی/ جهان دیگر/ جشن های سالانه/ دین از دیدگاه یونانیان و رومیان/ مدارک باستان شناختی/ پایان سخن/ تصاویر پاره دوم) اختصاص دارد، توسط ف. ژیران و آ. و. پیر و ج. کورکوران گردآوری شده است. نویسندگان در پیشفگتار بخش نخست بر این نکته تاکید دارند که اساطیر روم و یا به عبارتی دیگر این نوع نظام دینی به طور مطلق برخاسته از خصوصیات فرهنگی و معنوی جامعه رومیان نیست. «چنان که حتی می توان نقشی را که اتروسک ها، آلبانیایی ها، سابین ها، یونانی ها، سوری ها، ایرانی ها و مصری ها در ملغمه هنر رومی ایفا کردند، باز شناخت.» (ص17) آنها معتقدند که اساطیر رومی نسبت به اساطیر شرقی دارای غنای معنوی، ملی و بومی کمتری هستند، زیرا رومیان ملتی واقع گرا بوده و اساطیر بیشتر نقش کاربردی در زندگی آنها ایفا می کرده است. آنها ایزدان ایتالیایی (رومی) را از نظر اهمیت به دو دسته تقسیم می کنند: الف- ایزدان حامی ملت، ب- ایزدان حامی خانواده. ایزدان ملت که همان ایزدان اصلی رومی هستند عبارتند از: ژانوس، مارس، ژوپیتر، ژونون، وستا، وولکان، ساتورن، مینروا، مرکوری
در ادامه نویسندگان به ایزدان جهان زیرین در میان اساطیر رومی می پردازند و معتقدند رومیان، ایزدان جهان زیرین خود را از اتروریای کهن اقتباس کرده بودند که تصویری وحشتناک از جهان پس از مرگ به نمایش می گذاشت، بدین معنی که انسان پس از مرگ توسط دو گروه از ژنی ها ربوده می شد، گروه نخست بدخواهان و گروه دیگر نیک خواهان بودند، در حقیقت نمایشی از خیر و شر که مبتنی بر اعمال فرد در دوران حیاتش بوده است. نویسندگان معتقدند که رومیان خدایان برجسته ای برای جهان زیرین نداشتند ولی در هر حال آنها به معرفی خدایان جهان زیرین رومی که اقتباسی از اساطیر سایر ملل بوده چون دیس پاتر، اورکوس، مبروئوس، لیبی تینا، مانیالارا، لمورها، لارواها و مان ها پرداختند که در جای خود جالب و خواندنی است. در ادامه نویسندگان کتاب به معرفی ایزدان شهر می پردازند که عبارت بودند از فورتونا، ژینوس، لارها و پنات ها، تیبرینوس، انگرونا، ترمینوس، فیدس، دئوس فیدیوس و سموسانکوس، بوئوس اونتوس و ویکتوریا، که هر کدام ویژگی خاص خودشان را داشتند اما در میان ایزدان شهر می توان وجوه مشترکی را نیز شناسایی کرد، اکثر آنها نقش حامیان شهر و مردم و پادشاهان را بر عهده داشتند، به عنوان مثال بوئوس اونتوس عامل موفقیت در امور مهم قلمداد می شد و یا ویکتوریا، مسئولیت پیروزی ارتش روم را در جنگ ها بر عهده داشته است. نویسندگان در ادامه به معرفی قهرمانان ایزدگونه چون هرکول، رمولوس، ورموس، کاستو و پولوکوس، انه و امپراتوران می پردازند. اما نکته قابل توجه این بخش مربوط به امپراتوران است «ایزد انگاری شهریاران، نوآوری رومیان نبود. در کشورهای شرقی پادشاهان از سده های دور پرستش می شدند. اما در روم این مجلس سنا بود که به شهریاران افتخار خداشدگی اعطا می کرد.» (ص79) آگوستوس اولین پادشاه رومی بود که به این مقام دست یافت، پس از او کلودیوس و دیگر امپراتوران نیز توانستند بدین مهم دست یابند

ژینوس، پنات ها و لارها خدایان و ایزدان حافظ خانواده در نزد رومیان قلمداد می شدند. ژینوس موجب آفرینش فرد بود و موجب رشد عقلی و معنوی در انسان می شد و تا دم مرگ انسان را همراهی می کرده، پنات ها که در واقع، حیات خانواده رابطه تامی به وجود آنها داشت و آنها بودند که خوشی ها و غم های خانواده را تقسیم می کردند» (ص82) از دیگر ایزدان رومی بودند که نقش مهمی در حیات خانواده داشتند.لارها را می توان از قدیمی ترین اسطوره های رومی قلمداد کرد که رومیان از آنها در تمامی مسائل خانواده، از قبیل ازدواج، مهاجرت و حتی در مراسم تدفین بهره می گرفتند. در پایان پاره نخست نویسندگان به طور مختصر به سهم یونانیان و شرقیان در اساطیر روم می پردازند. بخش دوم با بررسی سنت سلتی آغاز می شود «پژوهشگران امروزی اکثر اسطوره های سلتی را به چند چرخه (دور) طبقه بندی می کنند.» (ص116) این سبک از بررسی دوره از اسطوره های سلتی را می توان، تصویری گویا از تاریخ اولیه ایرلند دانست. اینکه چه اقوامی در ایرلند اقامت گزیده اند، چه دستاوردها و تمدنی را خلق کرده بودند و با کدام یک از اقوام در جنگ بوده و چه فراز و فرودی از نظر سیاسی و اجتماعی طی کرده اند را می توان از موضوعات مهم پژوهشی دانست که در شناسایی تاریخ اولیه سرزمین ایرلند مطرح است. از مهم ترین ایزدان و اسطوره های سلتی می توان به داگدا، ایزد مرگ و زندگی که در تمامی امور صاحب قدرت و نظر بوده و به لوگ که «در خویشکاری به داگدا شبیه بوده» (ص 26) اشاره کرد. دانو و ماخا ایزدان بانوان ایرلندی هستند و نکته قابل ذکر اینکه، اسطوره ها و ایزدان سلتی در حاصلخیزی و بارور کردن زمین نقش اساسی ایفا می کردند، که نشان دهنده شیوه و ساختار زندگی این اقوام است. نویسندگان در ادامه به بررسی قهرمانانی می پردازند که در نزد سلت ها ایزد نبوده اما از نیروهای ابرانسانی برخوردار بوده اند و در نهایت درباره اهمیت اسطوره های سلتی می نویسند: «ارزش اساطیر سلت، که پس از ادبیات یونانی و لاتینی قدیمی ترین ادبیات اروپایی به شمار می رود، ورای ارزش منبعی در زمینه عقاید باستانی است. این اساطیر سرشار از شواهد فوق العاده ارزشمندی هستند که طرز زندگی مهمان سالاران سلتی را با همه امیدها و ترس های شان به تصویر می کشند.» (ص 181)